Những loài hoa Mai không thuộc họ Mai vàng - Ochnaceae

Trong nhiều loài hoa được người Việt sử dụng trong dịp Tết, Mai vàng là loài mang đậm nét văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, vẫn có sự nhầm lẫn giữa Mai vàng (Ochna integerrima) với các loại mai vàng khác, dẫn đến những tranh luận về chữ "Mai". Một số người cho rằng, các tác giả thơ cổ Trung Quốc và Việt Nam đã nhắc đến Mai vàng trong các tác phẩm của họ. Tuy nhiên, thực tế là họ nhắc đến một loài mai khác mà người Trung Quốc gọi là "Méi" (cây Mơ), thuộc họ Hoa hồng (Rosaceae).

Trong khi các bài viết về mai vàng thường được nhiều người biết đến, có một số loài hoa mai khác không thuộc họ Mai vàng nhưng vẫn có vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Dưới đây là một số loài hoa Mai không thuộc họ Mai vàng.

Bạch mai (Prunus armeniaca):

Bạch mai, hay còn gọi là cây Mơ, thuộc họ Hoa hồng (Rosaceae). Loài cây này thường được trồng nhiều ở miền Bắc Việt Nam. Cây thân gỗ, cao 3-5 m, lá hình xoan rộng hoặc hình trứng, bìa lá có răng kép nhỏ, gân phụ 5-7 cặp. Hoa trắng hoặc phớt hồng, ra trước khi lá xuất hiện, với 5 cánh và 15-20 nhị. Bạch mai ra hoa vào cuối Đông, kéo dài sang Xuân. Quả của cây Bạch mai có nhân cứng, được sử dụng làm ô mai và có tác dụng chữa bệnh.

Mai chiếu thủy (Wrightia religiosa):

Mai chiếu thủy, hay còn gọi là Mai chấm thủy, thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Cây thân gỗ với thân xù xì, nhiều cành nhánh nhỏ, dễ uốn nắn và cắt tỉa. Lá của cây mỏng, hình xoan thuôn, màu xanh bóng. Cụm hoa dạng xim thưa, cánh hoa màu trắng, rất thơm. Loài cây này thường được trồng làm cảnh hoặc uốn thế. Mai chiếu thủy có thể chịu được điều kiện ẩm ngập, thường được trồng ở hòn non bộ hoặc chậu cảnh.

Những loài hoa Mai khác nhau mang lại nét đặc trưng riêng, đóng góp vào sự đa dạng và phong phú của thực vật tại Việt Nam. Mặc dù chúng không phải là Mai vàng truyền thống, nhưng vẫn giữ vai trò quan trọng trong văn hóa ,nghệ thuật trồng cây cảnh và việc mua bán mai vàng bến tre . Với sự hiểu biết đúng đắn về các loài mai, chúng ta có thể tránh nhầm lẫn và trân trọng tất cả các loài hoa Mai trong cuộc sống và dịp Tết.

Mai chỉ thiên (Wrightia antidysenterica)

Mai chỉ thiên, còn được gọi là Winter cherry tree, thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Đây là một loài tương cận với Mai chiếu thủy, do đó có hình thái lá và hoa tương tự. Tuy nhiên, điểm khác biệt nổi bật là hoa của Mai chỉ thiên không buông thõng mà mọc thẳng hướng lên trời, vì vậy được gọi tên là "chỉ thiên". Cây thường được trồng làm cảnh trong chậu hoặc trên hòn non bộ, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo trong khu vườn hoặc không gian trang trí.

Mai mù u (Ochrocarpus siamensis var. Odoratissimus)

Mai mù u, còn được gọi là Nam mai, thuộc họ Bứa (Clusiaceae). Cây này có thân gỗ, cao từ 20 đến 25 m, với vỏ đỏ đặc trưng. Lá non có màu đỏ, mọc đối, hình thuôn rộng dần ở đỉnh, đầu tròn có khía lõm, và gân lá rõ ràng. Cụm hoa của Mai mù u mọc ở nách lá, với hoa trắng dày đặc và có mùi thơm giống như hoa mù u. Dạng cây, cành, và lá cũng hao hao giống mù u, vì vậy mới có tên gọi Mai mù u. Đây là loài thực vật nhiệt đới, chịu khô hạn tốt, thường phân bố dọc theo dải cát ven biển ở Thừa Thiên Huế và các vùng tương tự. Cây ra hoa vào dịp cuối xuân.

Mai Nhật (Malpighia glauca)

Mai Nhật, còn được gọi là Kim đồng, thuộc họ Dùi đục (Malpighiaceae). Đây là cây thân gỗ, mọc thành bụi dày, phân cành nhiều, cao khoảng 1,5 m. Cành thon mảnh, mềm yếu, nên ở những nơi có gió lớn, cành cần được chống đỡ để tránh gãy. Lá của Mai Nhật có hình xoan, nhẵn, mọc đối, với màu xanh hơi ngả vàng, dài khoảng 4-6 cm. Cụm hoa dạng tán thưa ở đỉnh cành, hoa có màu vàng tươi, với cánh tràng 5, nhị 10, chỉ nhị mảnh, màu vàng chuyển dần qua đỏ. Đặc biệt, hoa của Mai Nhật gần như nở quanh năm, tạo ra sắc vàng tươi mới cho bất kỳ khu vực nào.

Những điều thú vị về các loài mai khác với Mai vàng

Những loài mai kể trên tuy không thuộc họ Mai vàng nhưng đều mang nét đẹp riêng và đóng vai trò quan trọng trong thế giới cây cảnh và văn hóa Việt Nam. Sự khác biệt về dáng hoa, màu sắc và khả năng thích nghi đã tạo nên sự phong phú cho các loài hoa Mai tại Việt Nam. Dù có những điểm tương đồng với bonsai mai vàng , mỗi loài lại mang đến một vẻ đẹp riêng, từ Mai chỉ thiên với hoa mọc thẳng lên trời, đến Mai mù u với hương thơm dịu nhẹ, hay Mai Nhật với màu vàng tươi và gần như nở quanh năm. Những loài mai này góp phần làm phong phú thêm không gian vườn nhà và cảnh quan đô thị, mang lại niềm vui và sự tươi mới cho người thưởng ngoạn.

Hồng mai (Jatropha pandurifolia)

Hồng mai, còn được gọi là Nhất chi mai, thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Tên tiếng Anh là Fiddlehead jatropha, tên khoa học là Jatropha pandurifolia, với tên đồng danh là Jatropha integerrima. Cây có thân gỗ, mọc thành bụi tỏa rộng, với chiều cao từ 1 đến 3 m. Các cành nhánh của Hồng mai mọc chếch ngang và khá mềm dẻo, thường phân tán thưa. Lá cây bầu dục, phần trên nguyên, gốc có khía răng, cuống lá dài và mảnh.

Cụm hoa của Hồng mai mọc trên cuống chung dài, mang nhiều hoa xếp thưa. Hoa có cánh đài màu đỏ nâu và 5 cánh tràng màu đỏ hoặc hồng thắm, xòe rộng. Hoa không nở đồng loạt, mà nở dần theo từng đợt, giúp cây luôn có hoa quanh năm. Tại Hội An, các nhà kinh doanh hoa và cây cảnh đang sản xuất hàng loạt loại Hồng mai lá xẻ - Jatropha integerrima var. Compacta.

Sự đa dạng của các loài hoa có tên "Mai"

Trong văn hóa Việt Nam, khi gặp một loài cây thân gỗ có hoa đẹp và trồng làm cảnh, nếu hoa có cấu trúc giống với hoa Mai vàng, người ta thường gọi nó là "mai." Ví dụ, cây Bún (Crateva religiosa) được người dân xã Điện Thắng, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam gọi là Mai hạ, vì hoa của nó có nét tương tự với hoa Mai.

Do sự đa dạng của các loài hoa có tên "Mai," khi vận dụng ý thơ hoặc tham khảo các bài thơ cổ về Mai, chúng ta cần luận dẫn dựa trên căn cứ khoa học để tránh nhầm lẫn không đáng có. Điều này giúp thúc đẩy tranh luận khoa học tích cực, thay vì những tranh cãi không cần thiết.

Tóm lại

Hồng mai là một trong những loài hoa mang tên "Mai" nhưng không thuộc họ Mai vàng truyền thống. Nó góp phần làm phong phú thêm thế giới hoa cảnh Việt Nam, đồng thời cho thấy sự đa dạng của các loài hoa mà người Việt thường gọi chung là "mai." Mặc dù có những đặc điểm tương tự, mỗi loài lại có nét đặc trưng riêng, giúp làm giàu thêm không gian văn hóa và thiên nhiên của đất nước.